Krater dzwonowy, Grecja, 400-380 p.n.e., Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie; fot. P. Ligier (kliknij, żeby zobaczyć więcej zdjęć)

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie podjęło starania o scalenie historycznej kolekcji dzieł sztuki egipskiej i greckiej, która uległa rozproszeniu w rezultacie II wojny światowej. Otwarcie Gabinetów Starożytności przywraca antycznym dziełom sztuki należne im miejsce w rezydencji królewskiej, która była też domem Stanisława Kostki Potockiego – archeologa, kolekcjonera i badacza dzieł sztuki, a przy tym oświeconego polityka i reformatora edukacji. Udostępnienie własnych zbiorów społeczeństwu w muzeum wilanowskim, otwartym w 1805 roku i dzielenie się wiedzą o kulturze starożytnej jako źródle kultury europejskiej, było z jego strony wyrazem patriotyzmu, co warto podkreślać w przeddzień setnej rocznicy odzyskania niepodległości.

Osiemnastowieczni znawcy sztuki cenili starożytne wazy, powszechnie nazywane etruskimi, które uosabiały mądrość kultury starożytnej, były wyrazem humanistycznych wartości i klasycznej harmonii ówczesnego świata, utożsamianego w oświeceniu ze złotym wiekiem ludzkości. Mistrzowskie i sugestywne zdobienia tych cennych naczyń przemawiały do wyobraźni, oferowały wiedzę łatwiej dostępną niż uczone teksty.

Stanisław Kostka Potocki zaczął kupować wazy podczas swojej podróży do Italii, która trwała od jesieni 1785 do wiosny 1786 roku. Wyjazd wiązał się m.in. z zamiarem skompletowania nowego wyposażenia do pałacowych wnętrz, zwłaszcza do sali bibliotecznej, której wystrój miał świadczyć o ambicjach miłośnika sztuki i jej badacza. Jak pokazują listy pisane z Neapolu do żony Aleksandry, Potocki dał się porwać pasji zbieracza do tego stopnia, że większość środków, którymi dysponował, przeznaczył na zakup starożytnych dzieł sztuki. Opisane w listach perypetie i emocje związane ze zdobywaniem kolejnych okazów, osobisty udział w wykopaliskach archeologicznych i przemyślane komponowanie zbioru – to wszystko potwierdza gust i znawstwo Stanisława Kostki Potockiego, ale też znaczenie zabytków, które rozpaliły wyobraźnię kolekcjonera.