Japonia, początek XVII w.
Nanban, czyli „sztuka południowych barbarzyńców” oznacza XVI- i XVII-wieczne wyroby japońskiej sztuki dekoracyjnej, w których można dostrzec wpływy sztuki i tradycji europejskich. Zazwyczaj były one przeznaczone na eksport do Europy, rzadziej do Indii, a charakteryzują się niezwykłym połączeniem tego, co japońskie, i tego, co europejskie.
W XVII w. kontakty handlowe Europy z Japonią były zdominowane przez kupców portugalskich, dlatego wiele przedmiotów w typie nanban zdradza silne inspiracje i nawiązania do wyrobów portugalskich. Stół z kolekcji wilanowskiej pochodzący z początku XVII w. jest połączeniem tradycji iberyjskich i japońskich – kształt i formę zawdzięcza późnorenesansowym meblom portugalskim, technologię i motywy dekoracyjne orientalnej tradycji zdobienia laką, która najwyższy poziom osiągnęła właśnie w Japonii w XVII i XVIII w.
Technologia zdobienia laką jest bardzo skomplikowana i czasochłonna, wymaga warsztatowego mistrzostwa. Laka, którą pokrywa się przedmioty takie jak stoły, szkatuły, skrzynie, parawany, drobne naczynia i pojemniki, powstaje z przetworzonej żywicy drzewa z rodziny sumaków rosnącego w Azji. Proces dekorowania przedmiotów laką polega na nakładaniu wielu, nawet kilkudziesięciu, cienkich warstw żywicy zabarwionej najczęściej na kolor czarny lub czerwony. Każda z warstw laki położonej na powierzchnię przedmiotu musi dokładnie wyschnąć, a właściwie stwardnieć. Najlepiej proces ten przebiega w wilgotnym powietrzu w temperaturze ok. 20oC, w czystym, pozbawionym kurzu i pyłu, który mógłby się osadzać na powierzchni wilgotnej laki. Z tego powodu warsztaty zajmujące się dekorowaniem laką były często umieszczane na statkach, w innych przypadkach suszenie wyrobów odbywało się w specjalnych szafach, w których na ścianach umieszczano wilgotne tkaniny.
Proces dekorowania wyrobów z laki jest również niezwykle pracochłonny i wymaga ogromnej precyzji i mistrzowskich umiejętności. Laka japońska najczęściej dekorowana jest techniką maki-e, czyli prószenia drobinek metalowych lub proszku, również złotego i srebrnego, na powierzchnię przedmiotów. Technika ta ma wiele odmian i wariacji, była specjalnością warsztatów japońskich, które doprowadziły ją do wyjątkowego mistrzostwa.
Stół ze zbiorów Muzeum w całości pokryty jest laką i dekorowany inkrustacją z masy perłowej oraz prószeniami ze złotych i srebrnych drobinek metalu. Macicę perłową uzyskiwano z muszli perłopławów, między innymi łodzika. Po starciu jej powierzchni zewnętrznej uzyskiwano płytki o niewielkiej grubości, z których wycinano kształty i ornamenty tworzące inkrustację. Płytki z masy perłowej były przyklejane w zagłębieniach wyciętych we wcześniej położonych warstwach laki. Po umocowaniu wszystkich elementów całość pokrywano jeszcze jedną warstwą laki, tym razem bezbarwnej, a następnie po wyschnięciu polerowano węglem drzewnym.
Stół ze zbiorów wilanowskich dekorowany jest bardzo bogato, wszystkie jego powierzchnie zdobione są inkrustacją z macicy perłowej i prószonymi drobinkami srebra i złota. Na blacie wśród ornamentu ze stylizowanej skorupy żółwia – kikko znajdują się ujęte w duże pola przedstawienia zwierząt: lwów, jeleni, saren, zajęcy, przepiórek, kogutów, jaskółek oraz kwiatów i drzew. Nogi stołu dekorowane są gęstą wicią roślinną i drobnymi ornamentami geometrycznymi.
Stół ten jest jednym z najcenniejszych wyrobów rzemiosła artystycznego w zbiorach Muzeum, wyjątkowym dziełem o najwyższej klasie artystycznej, jednym z zaledwie czterech podobnych zachowanych w kolekcjach muzealnych na świecie. W zbiorach Muzeum Wilanowskiego notowany jest od połowy XIX w., eksponowany jest w Apartamentach Chińskich, których powstanie zainicjował w pierwszych latach XIX. W twórca muzeum – Stanisław Kostka Potocki.
Katarzyna Maleszko