Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część I: „Święta Maria Magdalena” i „Madonna z Dzieciątkiem i świętym Janem” według Bernardina Luiniego (ok. 1480-1532)
Portret Artemizji z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego (1788-1853), prawdopodobnie kopia obrazu Maria Magdalena Giampietrina (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro Rizzi bądź Rizzoli; czynny w latach ok. 1495-1540/1549), ucznia Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie, nie była jedyną wersją tego tematu w kolekcjach Potockich[1]. Spisy historycznej kolekcji wilanowskiej notują Portret kobiety trzymającej naczynie liturgiczne pędzla malarza ze szkoły Leonarda da Vinci[2]. W XIX w. przypisywano go (ze znakiem zapytania) Bernardino Luiniemu (ok. 1480-1532), jednemu z najzdolniejszych uczniów mistrza.
Obraz wilanowski łączono z twórczością malarską z kręgu Leonardiańskiego aż do II wojny światowej. Według historyka sztuki Jana Morawińskiego (1907-1949)[3] z pałacu został wywieziony, w latach okupacji niemieckiej, Portret kobiecy „w rodzaju Leonarda”, namalowany na desce. W okresie dwudziestolecia międzywojennego (1925) sporządzono opis obrazu, z którego jasno wynika, że przedstawiał biblijną świętą Marię Magdalenę, trzymającą naczynie z wonnościami. Wizerunek był niewątpliwie wzorowany na dziele Bernardina Luiniego, znajdującym się obecnie w zbiorach National Gallery of Art w Waszyngtonie[4]. Takie elementy kompozycji obrazu wilanowskiego, wyszczególnione w opisie inwentarzowym, jak postać młodej kobiety ukazana w półfigurze, z rozpuszczonymi włosami barwy rudokasztanowej, ubrana w zieloną suknię z brązowym przodem, trzymająca w rękach „metalowe naczynie z przykrywką” – występują na obrazie ze zbiorów waszyngtońskich.
W 1925 r. w Wilanowie portret uznawano za dziewiętnastowieczną kopię, a nawet falsyfikat, wykonany na starej desce, „w charakterze szkoły Leonarda da Vinci”. Był wówczas oprawiony w złoconą, rzeźbioną ramę w stylu Ludwika XIV (króla Francji w latach 1643-1715).
Do zaginionych obrazów z kolekcji wilanowskiej, powstałych według dzieł Luiniego, należy także Madonna z Dzieciątkiem i świętym Janem Chrzcicielem. Według dawnej kustosz wilanowskich zbiorów malarstwa, Ireny Voisé (1922-2003), od połowy XIX w. obraz określano „przeważnie jako dzieło szkoły Leonarda da Vinci lub jego naśladowcy”[5]. Oryginalne dzieło Luiniego uchodzi za zaginione, a zachowane naśladownictwa stanowią być może kopie warsztatowe[6].
Wystawa Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie nawiązuje do zagadnienia relacji pomiędzy tak zwanym oryginałem dzieła sztuki, a jego replikami i kopiami, nabywanymi do historycznych kolekcji przez znawców i amatorów. Próbując odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w przeszłości tak często starano się pozyskiwać kopie słynnych dzieł sztuki, jak również dzieła naśladujące i przetwarzające znane i wykorzystywane wcześniej motywy, dowiadujemy się, którzy artyści byli najwyżej cenieni i jaką tematykę preferowali kolekcjonerzy w danym momencie historycznym[7]. Ogromna fascynacja twórczym geniuszem Leonarda da Vinci to jeden z fenomenów w świecie sztuki, który trwa nieprzerwanie do dzisiaj i nie przestaje zaskakiwać.
[1] Więcej na ten temat zob.: https://www.wilanow-palac.pl/co_laczy_swieta_marie_magdalene_giampietrina_chrystusa_wsrod_doktorow_bernardina_luiniego_i_portret_artemizji_z_kolekcji_hrabiego_franciszka_potockiego.html (dostęp: 19.05.2020).
[2] Więcej na temat źródeł: zob. katalog wystawy: https://www.wilanow-palac.pl/leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (dostęp: 12.05.2020).
[3] W czasie wojny Jan Morawiński został oddelegowany do opieki nad zbiorami wilanowskimi przez dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie Stanisława Lorentza. Zob. W. Kalicki, M. Kuhnke, Sztuka zagrabiona. Uprowadzenie Madonny, Warszawa 2014, s. 116.
[4] https://www.nga.gov/collection/art-object-page.46155.html (dostęp: 10.05.2020).
[5] I. Voisé, Straty wojenne w zbiorach malarstwa w Wilanowie, „Studia Wilanowskie”, T. X, 1984, s. 68, online: https://www.wilanow-palac.pl/straty_wojenne_w_zbiorach_malarstwa_w_wilanowie.html (dostęp: 10.05.2020).
[6] https://www.invaluable.com/auction-lot/bernardino-luini-1481-1482-dumenza-1532-mailand-u-202-c-cf6419bba5 (dostęp: 11.05.2020).
[7] Tak zwane oryginały były najtrudniej osiągalne na rynku antykwarycznym. Często pozostawały prywatną własnością jednej rodziny przez pokolenia i „rozmnażały się” w licznych kopiach.
Polecane
Co łączy „Świętą Marię Magdalenę Giampietrina”, „Chrystusa wśród doktorów” Bernardina Luiniego i „Portret Artemizji” z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego?
W 2010 r. dom aukcyjny Christie’s w Nowym Yorku wystawił na sprzedaż obraz olejny na desce Maria Magdalena przypisywany Giampietrinowi …
„Modestia et Vanitas” Giovanniego Volpato wg Bernardina Luiniego
Przedstawienie znane pod różnymi tytułami: „Skromność i Próżność” (łac. Modestia et Vanitas), „Święta Marta i święta Maria Magdalena”, „Nawrócenie świętej …
„Madonna z Dzieciątkiem” Bernardina Luiniego
Obraz „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany Bernardinowi Luiniemu pochodzi z historycznej kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1774–1860) z pałacu w Weinhaus …
„Święta Katarzyna Aleksandryjska” Friedricha Theodora Michaela Johna
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przygotowało wystawę „Leonardiana w kolekcjach polskich”, która jest dostępna dla publiczności do 15 …
Korespondencja Leonardiańskich wzorców. Z wystawy „Leonardiana w kolekcjach polskich” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Rycina Girolama Mantellego (przed 1785-1793?), przedstawiająca studium pochylonej kobiecej głowy (il.1), została wykonana według rysunku, który dawniej uchodził za dzieło …
„Portret młodej kobiety z łańcuchem w kształcie skorpiona” Giovanniego Antonia Boltraffia – wyjątkowe leonardianum z kolekcji Potockich z Zatora i Jabłonny
W 1952 r. w „Biuletynie Historii Sztuki” ukazał się artykuł Jana Białostockiego (1921-1988) na temat Warszawskich „Leonardianów”[1], nawiązujący do wystawy …
Bernardino Luini, Andrea del Sarto i zaginiony „Święty Jan Chrzciciel z barankiem” z kolekcji wilanowskiej
Około 1525 r. Bernardino Luini (ok. 1480-1532), jeden z najzdolniejszych uczniów Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie, namalował w technice …
Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część II: „Głowy apostołów z Ostatniej Wieczerzy” Leonarda da Vinci
Wśród obiektów zaginionych po II wojnie światowej ze zbiorów wilanowskich znajdują się rysunki (kartony) Głów apostołów z Ostatniej Wieczerzy Leonarda …
„Wizerunki zniekształcone” Francesca Melziego i Václava Hollara według Leonarda da Vinci
W 1650 r. Wenceslaus Hollar (w innym brzmieniu: Václav Hollar; 1607-1677), rytownik czeskiego pochodzenia (urodził się w Pradze), opublikował odwzorowanie …
Wystawa „leonardowska” w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1952 r. (przypomnienie)
Minęło prawie sześćdziesiąt osiem lat od otwarcia wystawy leonardowskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie (tytuł: „Leonardo da Vinci”; czerwiec-lipiec 1952 …
„Dzieciątko błogosławiące" z kręgu Lorenza di Credi (ok. 1500)
Worcester Art Museum (Worcester, USA) posiada w swoich zbiorach obraz zatytułowany Cud Świętego Donata z Arezzo (technika olejna, deska; Theodore T. and Mary G. Ellis Collection, 1940.29 )[1], przypisywany Leonardo da Vinci i Lorenzo di Credi (właśc. Lorenzo d’Andrea d’Oderigo; ok. 1456/58/60-1536/37?), który kształcił się w tej samej, co Mistrz, pracowni Andrei del Verrocchia (właśc. Andrea di Michele di Francesco Cione; 1435-1488).
„Chrystus wśród doktorów” Bernardina Luiniego (?)
Na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie prezentujemy zagadkowy i wyjątkowy w polskich …
Portrety Joanny Aragońskiej a wilanowski „Salvator Mundi”
Prezentowany na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich obraz Zbawca Świata (Salvator Mundi; nr inw. Wil.1016) był dawniej kojarzony poprzez formalne …